“Φωτεινό και ελπιδοφόρο”: Νιγηρία, μια ιστορία από τους γιατρούς χωρίς σύνορα

της Σουζάνας Αγαπίου

Όλοι έχουμε ακούσει για τους γιατρούς χωρίς σύνορα και το δύσκολο έργο τους σε χώρες του τρίτου κόσμου ή σε εμπόλεμες ζώνες με σκοπό την παροχή ιατρικής βοήθειας και περίθαλψης. Πόσοι όμως αναρωτηθήκαμε για το τι πραγματικά αντιμετωπίζουν και τι κινδύνους συναντούν; Για το πώς πήραν τη δύσκολη απόφαση του “ξενιτεμού” προς μια απομακρυσμένη με δύσκολες συνθήκες διαβίωσης χώρα; Τα ερωτήματα αυτά, μαζί με πολλά άλλα, δύσκολα απαντώνται καθώς δεν ακούμε συχνά πραγματικές ιστορίες και βιώματα αυτών των ανθρώπων. Των ανθρώπων που βάζουν σε παύση τη ζωή τους για να βοηθήσουν! Για να αντιμετωπίσουν ασθένειες που εμείς δεν έχουμε ιδέα ότι υπάρχουν. 

Είναι γι’ αυτό που με μεγάλο ενθουσιασμό αλλά και περιέργεια, περίμενα να ακούσω τι είχε να μου πει ο κ.Βαλεντίνος Σιλβέστρος, επιδημιολόγος, ο οποίος ταξίδεψε μέχρι τη Νιγηρία σε μια εννεάμηνη αποστολή μαζί με τους γιατρούς χωρίς σύνορα. Σκοπός του, η παροχή βοήθειας και υποστήριξης παιδιών που υποφέρουν από την νόσο Νόμα, μια μολυσματική βακτηριακή ασθένεια που ξεκινά ως φλεγμονή των ούλων, καταστρέφοντας τα οστά και τον ιστό πολύ γρήγορα, επηρεάζοντας τη γνάθο, τα χείλη, τα μάγουλα, τη μύτη ή τα μάτια, ανάλογα με το πού ξεκίνησε η μόλυνση, διαλύοντας τα χαρακτηριστικά των προσώπων των παθούντων. 

Παρακάτω παρατίθεται αυτούσια η συνέντευξη με τον κ. Σιλβέστρου:

• Κύριε Σιλβέστρο,Πείτε μας λίγα λόγια για τη δική σας πορεία με τους γιατρούς χωρίς σύνορα. Πώς τους γνώρισατε, πότε , σε ποια αποστολή είχατε πάει και με ποιά αρμοδιότητα; 

Την οργάνωση την γνώρισα όταν έκανα το μεταπτυχιακό μου στην Αθήνα. Είχα κάποιους καθηγητές οι οποίοι ήταν μέλη της οργάνωσης και μας ενημέρωσαν για τις δράσεις τους. Οι γιατροί χωρίς σύνορα είναι πολύ γνωστή, παγκόσμια οργάνωση και οι δράσεις της έχουν να κάνουν με πολύ ιδιαίτερα projects σε όλες τις ηπείρους. Τον Νοέμβριο του 2015 λοιπόν και αφού αποφοίτησα από τις σπουδές μου αποφάσισα να πάω σε μια 9μηνη αποστολή με την οργάνωση ως επιδημιολόγος της αποστολής. 

• Πείτε μας λίγα πράγματα για την αρρώστια αυτή που εμείς πρώτη φορά ακούμε. 

Στην αρχή δεν ήξερα σε πιο project θα ήμουν τοποθετημένος και ενημερώθηκα για τις τοπικές τους δράσεις αφού έφτασα στην Νιγηρία. 

Η Νόμα ( necrotizing ulcerative stomatitis, gangrenous stomatitis, ή cancrum oris όπως ονομάζεται αλλιώς) είναι μια βακτηριακή λοίμωξη από βακτήρια που υπάρχουν στην φυσιολογική χλωρίδα του στόματος όλων των ανθρώπων και μολύνουν την στοματική κοιλότητα των ατόμων που έχουν φτωχή στοματική υγιεινή και χαμηλό ανοσοποιητικό σύστημα. Τα βακτήρια αυτά μπορούν εύκολα να εξαλειφθούν με την καλή στοματική υγιεινή (πλύσιμο δοντιών και γλώσσας, χρήση στοματικού διαλείμματος ή αλατόνερου), ή να αντιμετωπιστεί η λοίμωξη σε αρχικά στάδια με την λήψη αντιβιοτικών, ενώ το ανοσοποιητικό σύστημα υγιών ατόμων μπορεί να περιορίσει την επέκταση της λοίμωξης. 

Το ανοσοποιητικό σύστημα σε άτομα που είναι υποσιτισμένα είναι εξασθενημένο με συνέπεια να μην μπορεί να καταπολεμήσει τη λοίμωξη ενώ σε άτομα που μένουν σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές δεν υπάρχει η δυνατότητα να επισκεφθούν οδοντίατρο με συνέπεια η λοίμωξη να προχωρά και να δημιουργεί πληγές και αργότερα νέκρωση στους ιστούς στο στόμα, μάγουλα, μύτη και σαγόνι. Η λοίμωξη αυτή ταλαιπωρεί κυρίως παιδιά ηλικίας 2-6 ετών σε αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ προκαλεί σοβαρά προβλήματα στη διαδικασία σίτισης και αναπνοής που μπορεί να προκαλέσουν τον θάνατο. 

Οι γιατροί χωρίς σύνορα διατηρούν ένα νοσοκομείο εξειδικευμένο στην αντιμετώπιση της Νόμας σε μια επαρχία της Νιγηρίας που ονομάζεται Σοκότο, όπου ομάδα πλαστικών χειρουργών επισκέπτεται το νοσοκομείο και παρέχει διορθωτικές επεμβάσεις στους ασθενείς επαναφέροντας την λειτουργία του στόματος τους.

•  Η απόφαση του να βάλεις τη ζωή σου σε μια παύση και να κάνεις ένα τόσο δύσκολο όσο το φανταζόμαστε ταξίδι είναι πολύ μεγάλη. Τι σας οδήγησε στο να πάρετε αυτή την απόφαση; 

Η επιθυμία μου να βοηθήσω, να δω και να κατανοήσω τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου ήταν μεγάλη. Η απόφαση ήταν συνειδητή και η παρόρμηση της νιότης ήταν νομίζω η κινητήριος δύναμη και έδρασε ως καθοριστικός παράγοντας για το βήμα αυτό. Όντως, παίρνοντας μια τέτοια απόφαση, βάζεις την ζωή σου μια «παύση», αλλά δεν το είχα συνειδητοποιήσει μέχρι την στιγμή που επέστρεψα. 

• Ποιές ήταν οι προσδοκίες σας ξεκινώντας αυτό το μεγάλο ταξίδι; Τι περίμενατε ότι θα συναντούσατε; 

Όπως κάθε άνθρωπος που ξεκινά ένα τέτοιο ταξίδι νόμιζα  ότι θα αλλάξω τον κόσμο. Περίμενα να συναντήσω ανθρώπους οι οποίοι εξαρτιόνταν από την βοήθεια μου και ότι η συμβολή μου θα ήταν καθοριστική για την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους. 

• Τι συναντήσατε τελικά όταν πρωτοπήγατε εκεί και πώς νιώσατε; 

Όταν πρωτοπήγα στο νοσοκομείο των Γιατρών χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), δεν περίμενα να δω τόσα πολλά περαστικά. Ήταν ένα «τσούρμο» από παιδιά με παραμορφωμένα πρόσωπα και υποσιτισμένα κορμάκια στο προαύλιο του νοσοκομείου με τους συνοδούς τους, τα οποία όμως δεν είχαν χάσει την λάμψη  από τα μάτια τους. Ξέρετε, αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που επισκέφθηκα την Αφρική, σε άλλα μέρη που είχα πάει, τα παιδιά που βίωσαν πόλεμο ή βίαιες συμπεριφορές δεν εκδήλωναν έντονα τα συναισθήματα τους, ενώ στο νοσοκομείο των ΓΧΣ τα παιδιά πέρα από την εμφανή παραμόρφωση στα πρόσωπά τους το βλέμμα τους πρόδιδε ότι ένιωθαν ασφαλή και οικία. Δεν είχα ξαναδεί τέτοιες παραμορφώσεις εκτός από κάποιες ταινίες επιστημονικής φαντασίας με ζόμπι. Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψω τα συναισθήματα μου. Θα πω μόνο ότι ένιωσα σοκαρισμένος από το θέαμα. 

• Είπατε ότι επισκεφθήκατε ξανά την Αφρική. Είχατε πάει και σε άλλες τέτοιες αποστολές: 

Ναι, είχα πάει  προηγουμένως και σε άλλες αποστολές πριν. Στην Αφρική για διαχείριση του Εμπολα με τον Παγκόσμιο οργανισμό Υγείας, και άλλες οργανώσεις στην Σιέρα Λεόνα, στην Αιθιοπία, κτλ. 

• Η ζωή στη Νιγηρία και γενικότερα σε μια υπανάπτυκτη χώρα είναι κάτι που δεν μπορεί να κάνει εικόνα όποιος δεν την έχει ζήσει. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τη ζωή εκεί; 

Η Νιγηρία σε αντίθεση με ότι πιστεύει ο υπόλοιπος κόσμος ταξινομείται ως αναδυόμενη αγορά μικτής οικονομίας και έχει ήδη φτάσει το καθεστώς χαμηλού μέσου εισοδήματος σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, με άφθονους φυσικούς πόρους, ανεπτυγμένους οικονομικούς τομείς, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές και χρηματιστήριο, το οποίο είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Αφρική. Η Νιγηρία κατατάσσεται 30η στην κόσμο όσον αφορά το ΑΕΠ, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2012. Το συνολικό ΑΕΠ για το 2016 υπολογίζεται 1,166 τρισεκατομμύρια δολάρια από το διεθνές νομισματικό ταμείο (22η παγκοσμίως), το μεγαλύτερο από οποιαδήποτε αφρικανική χώρα. 

Ο πληθυσμός της είναι πάνω από 218 εκατομμύρια, ενώ το πασίγνωστο λιμάνι της Λάγος είναι ένα από τα πιο σημαντικά στην Αφρική. Η Νιγηρία ήταν Αγγλική αποικία γι’ αυτό και μιλούν την αγγλική ως επίσημη γλώσσα. Στο θρήσκευμα ακολουθούν τον Χριστιανισμό το 46,9% του πληθυσμού, τον Ισλαμισμό το 51,5% και τις παραδοσιακές θρησκείες της περιοχής το 1,6%. 

Παρόλες της μεγάλες προοπτικές που έχει η χώρα, πέρα από τα μεγάλα αστικά κέντρα, στις αγροτικές περιοχές ο κόσμος ζεί σε συνθήκες εξαθλίωσης και ταλαιπωρείται με θέματα που αφορούν τον υποσιτισμό και λοιμούς. 

Η εγκληματικότητα είναι επίσης ένα μεγάλο πρόβλημα ενώ οι επισκέπτες στην χώρα, κυρίως εάν προέρχονται από την Ευρώπη ή την Αμερική διατρέχουν κίνδυνο να τους απαγάγει η ντόπια μαφία με απώτερο σκοπό να ζητήσουν λίτρα. 

• Πώς ήταν η δική σας καθημερινότητα εκεί; 

Οι ΓΧΣ έχουν αυστηρότατα πρωτόκολλα ασφάλειας του προσωπικού των αποστολών τους και γι’αυτό το λόγο διαμέναμε σε προφυλαγμένο καταυλισμό ο οποίος φρουρείτο. Η μόνη έξοδος που μας επιτρεπόταν ήταν προς το νοσοκομείο και την αγορά, πάντα με συνοδεία προσωπικού ασφαλείας. Άρα οι δραστηριότητες μας ήταν αρκετά περιορισμένες κυρίως εντός του καταυλισμού όπου βρίσκαμε πράγματα να ασχολούμασταν εντός της περίφραξης όπως γυμναστική, συζητήσεις μεταξύ μας και επικοινωνία με οικία πρόσωπα μέσω διαδικτύου. 

Η δουλειά μου ως επιδημιολόγος συνήθως περιορίζεται στην εργασία στο γραφείο καθώς διαχειρίζομαι και επεξεργάζομαι δεδομένα από τους ασθενείς, γράφω επιστημονικά άρθρα για τον τρόπο μετάδοσης της νόσου κλπ. Έτσι, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας βρισκόμουν στη βάση μας, ενώ κάθε Σαββατοκύριακο επισκεπτόμασταν το νοσοκομείο για να παίξουμε με τα παιδιά του νοσοκομείου και να κάνουμε διάφορες δραστηριότητες μαζί τους. 

• Ποιά θεωρείτε τη μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε σε αυτούς τους εννέα μήνες; 

Ο εγκλεισμός. Μετά το βίωμα του lockdown από όλους μας λόγω της επιδημίας του COVID 19 νομίζω καταλαβαίνετε όλοι το πόσο δύσκολο είναι να ζεις «κλεισμένος» και αποκομμένος από τους υπόλοιπους ανθρώπους για τόσο μεγάλο διάστημα. Επίσης, ο καταυλισμός μας λειτουργούσε με ηλεκτρική γεννήτρια η οποία έκλεινε στις 12 τα μεσάνυχτα πράγμα το οποίο μας περιόριζε και μας έκανε να εκτιμήσουμε πράγματα που είναι δεδομένα σε εμάς. 

• Τι σας έδινε μεγαλύτερη ευχαρίστηση στο κομμάτι της δουλειάς σας και στη δύσκολη καθημερινότητα; 

Σίγουρα οι επισκέψεις μας στο νοσοκομείο κάθε Σαββατοκύριακο ήταν λυτρωτικές. Να παίζεις με τα παιδιά, να κάνεις δραστηριότητες μαζί τους, να δίνεις χαρά και σημασία σε παιδιά που το έχουν ανάγκη ήταν κάτι που πραγματικά γέμιζε τις μπαταρίες μας. Η ευγνωμοσύνη που έβλεπες στα πρόσωπα των παιδιών αλλά και των συνοδών τους είναι κάτι που μας έκανε να λέμε «χαλάλι» για την ταλαιπωρία. Μπορώ μόνο να το περιγράψω σαν το αίσθημα που έχουμε όταν βλέπουμε τις πρώτες ηλιαχτίδες που ξεπροβάλουν μέσα από τα σύννεφα κατά την διάρκεια μιας μπόρας. Ζεστό, φωτεινό και ελπιδοφόρο.

• Υπήρξε κάποιο περιστατικό που σας συγκλόνισε και έμεινε στη μνήμη σας; 

Μια μέρα, νομίζω ήταν Σάββατο, υπήρξε μια πληροφορία ότι κάποιοι ντόπιοι ήθελαν να μπουν στο κατάλυμα μας και μέσα σε μια ώρα (σύμφωνα με το πρωτόκολλο ασφαλείας) είχαμε αδειάσει το κατάλυμά μας και το προσωπικό ασφαλείας μας φυγάδεψε σε ασφαλές σημείο. Εκεί ένιωσα πραγματικά τον κίνδυνο και το τι θα μπορούσε να συμβεί εάν μας είχαν απαγάγει, που θα είχαμε καταλήξει και πως θα ήταν η ζωή μας μετά από αυτή την εμπειρία. 

•  Τι αποκομίσατε από αυτή την αποστολή και πώς νιώσατε όταν τελείωσε; 

Κάθε εμπειρία στην ζωή μας πιστεύω ότι χαράζει την ψυχή μας. Από αυτή την αποστολή αποκόμισα όμορφες εμπειρίες, είδα πρωτόγνωρες για μένα εικόνες και έμαθα να ζω για 9 μήνες με 5 μπλουζάκια και 2 παντελόνια. Ξέρετε, αυτό είναι πολύ σημαντικό να το συνειδητοποιείς το ότι ο άνθρωπος τελικά χρειάζεται πολύ λίγα και βασικά πράγματα να επιβιώσει. Λίγο καθαρό νερό, ψημένο φαί και μια στέγη για να κοιμηθεί είναι τα βασικά αγαθά που χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις βιολογικές μας ανάγκες, τα υπόλοιπα είναι περιττά. Είναι κάτι που ξεχνάμε στις καταναλωτικές κοινωνίες που ζούμε. Θεωρούμε ότι όσο πιο πολλά έχουμε, όσα πιο πολλά αγοράζουμε, τόσο πιο χαρούμενοι είμαστε. Αυτό είναι μια παγίδα, αφού όσο περισσότερες επιλογές έχουμε, τόσο πιο δυστυχισμένοι είμαστε τελικά αφού ποτέ δεν θα μπορούμε να τα έχουμε όλα. Η ψυχαγωγία μας είναι τελείως υποκειμενικό θέμα και οι επιλογές για το πως θα πέσουμε όμορφα την ώρα μας είναι άπειρες και οι περισσότερες είναι δωρεάν. 

• Έχετε σκοπό να συνεχίσετε αυτό το έργο και να λάβετε μέρος και σε άλλες αποστολές με τους γιατρούς χωρίς σύνορα; 

Δυστυχώς, καθώς μεγαλώνει ο άνθρωπος είναι δύσκολο να «θυσιάσει την βολή του» όπως επίσης κάποια πράγματα έρχονται στην ζωή του ανθρώπου καθώς μεγαλώνει που δεν επιτρέπουν την συνέχιση κάποιων δραστηριοτήτων. Συνεχίζω να στηρίζω οικονομικά (μέσω δωρεών) κάθε οργάνωση που θεωρώ ότι παρέχει ουσιαστική βοήθεια σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη και παραμένω ενεργός ως προς την επιστημονική προσέγγιση της δημόσιας υγείας και ειδικά της Παγκόσμιας Υγείας. 

• Θέλετε να στείλετε ένα μήνυμα σε όσους θα διαβάσουν αυτή τη συνέντευξη; 

Η ενασχόληση με τα κοινά και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις είναι βάλσαμο στην ψυχή του ανθρώπου. Οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν ενδιαφέροντα, και τι πιο όμορφο από το να προσφέρεις όσο μπορείς για να κάνεις αυτό τον κόσμο καλύτερο για τον εαυτό σου και για τους συνανθρώπους σου. Οι άνθρωποι και ειδικά οι νέοι, έχουν τόση δύναμη και ενέργειά μέσα τους που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο μέσα σε μια νύχτα εάν ο καθένας από εμάς έβαζε το λιθαράκι του προς την σωστή κατεύθυνση.

Οι νέοι δεν θα πρέπει να εξαντλούν αυτή την ενέργεια για μια εφήμερη δημοτικότητά,  να περιορίζονται μπροστά η πίσω από μια οθόνη και να βλέπουν ανούσια πράγματα, αλλά να χρησιμοποιούν τα μέσα που διαθέτουν και την τεχνολογία για να ενημερώνονται και για να περάσουν τα μηνύματα και τις δράσεις που πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν αυτό τον κόσμο καλύτερο για όλους μας. Ότι δεν σας αρέσει αλλάξτε το, η αποδοχή της μοίρας μας είναι απαρχαιωμένη άποψη πλέον. Έχουμε πολλά σπουδαία παραδείγματα τελευταία για το πόσο γρήγορα μεταδίδονται τα σωστά μηνύματα, όπως το κίνημα #metoo και κινήματα “κατά του bulling” που με γεμίζουν με ελπίδα για το αύριο. Ανοίξετε τα μάτια σας και κοιτάξετε γύρω σας, βρείτε το πρόβλημα, σκεφτείτε μια πιθανή λύση και δραστηριοποιηθείτε, κοινοποιήστε τις δράσεις σας και επικοινωνήστε τα αποτελέσματα σας.

Η συγκίνηση που αισθάνεται κάποιος μετά από μια τέτοια συνέντευξη και ο θαυμασμός γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι κάτι το ανεξήγητο.  Αυτό το συναίσθημα που σου αφήνει ένα χαμόγελο σχηματισμένο στα χείλη και μια ελπίδα για τη ζωή. Μια ελπίδα που συχνά χάνουμε. Αυτοί είναι οι πραγματικοί ήρωες της ζωής! Αυτούς τους ανθρώπους αξίζει να θαυμάζουμε και να χειροκροτούμε.  Τελικά ίσως υπάρχει ακόμη το καλό εκεί έξω. Όσο υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να βοηθήσουν. 

Δυστυχώς υπάρχουν  άνθρωποι στον κόσμο που βασανίζονται και έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ πιο δύσκολα προβλήματα από τα μικρά στα οποία εμείς πολλές φορές πνιγόμαστε. Όμως δεν “ χάνουν την λάμψη από τα μάτια τους”. Κλείνοντας ας κρατήσουμε  μια φράση του Κ. Σιλβέστρου με μεγάλο νόημα:“ Ό,τι δεν σας αρέσει αλλάξτε το”…και μην χάνεστε σε ανούσια παροδικά πράγματα. Βρείτε την πραγματική ουσία της ζωής σας, γιατί κανείς δε γνωρίζει τη συνέχεια!

* Περισσότερες πληροφορίες για τη νόσο ΝΟΜΑ  μπορείτε να βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://noma.msf.org/sokoto-noma-hospital/