Βιοποικιλότητα: Στο ευρωπαικό δικαστήριο για μη εφαρμογή των διατάξεων της ΕΕ 6 κράτη μέλη

Της Άντρεας Αγαπίου

Η Ευρωπαική Επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή 6 κρατών μελών (Ελλάδα, Βουλγαρία,Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία και Πορτογαλία) στο Δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης λόγω μη εφαρμογής διαφόρων διατάξεων του κανονισμού (ΕΕ) αρι.1143/2014 για την πρόληψη και διαχείρηση της εισαγωγής και εξάπλωσης χωροκατακτητικών ξένων ειδών (στο εξής κανονισμός).

Τι είναι τα χωροκατακτητικά ξένα είδη;

Τα χωροκατακτητικά ξένα είδη αποτελούν μία από τις πέντε κύριες αιτίες απώλειας βιοποικιλότητας στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Είναι φυτά και ζώα που εισάγονται τυχαία ή σκόπιμα ως αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης σε φυσικό περιβάλλον στο οποίο δεν απαντώνται κανονικά.

Τα είδη αυτά, όχι μόνο απειλούν τα αυτόχθονα φυτά και ζώα στην Ευρώπη, αλλά και προκαλούμ εκτιμώμενη ζημία ύψους 12 διεκατομμυρίων ευρώ ετησίως στην ευρωπαική οικονομία.

Στο ευρωπαικό περιβάλλον υπάρχουν τουλάχιστον 12000 ξένα είδη. Το 10-15% από αυτά είναι χωροκατακτητικά και μπορούν να προκαλέσουν την εξαφάνιση αυτόχθονων ειδών σε τοπικό επίπεδο, για παράδειγμα μέσω του ανταγωνισμού για περιορισμένους πόρους, όπως τρόφιμα και ενδιαιτήματα, μέσω διασταυρώσεων ή της εξάπλωσης ασθενειών. Μπορούν να αλλοιώσουν τη λειτουργία ολόκληρων οικοσυστημάτων, υπονομεύοντας την ικανότητά τους να παρέχουν πολύτιμες υπηρεσίες, όπως η επικονίαση (= η διαδικασία μέσω της οποίας πραγματοποιείται η γονιμοποίηση στα φυτά), η ρύθμιση της διαδρομής των υδάτων ή ο έλεγχος των πλημμυρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ασιατική σφήκα που εισήλθε τυχαία στην Ευρώπη το 2005 και απειλεί τους αυτόχθονες πληθυσμούς μελισσών, μειώνει τη βιοποικιλότητα των αυτόχθονων εντόμων σε τοπικό επίπεδο και επηρεάζει τις υπηρεσίες επικονίασης γενικότερα.

Όσον αφορά στην οικονομία, τα χωροκατακτητικά ξένα είδη έχουν συχνά σημαντικές επιπτώσεις,αφού μειώνουν τις αποδόσεις της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας. Για παράδειγμα, τα αμερικανικά κτενοφόρα που εισήχθησαν τυχαία στον Εύξεινο Πόντο ήταν υπεύθυνα για την απότομη μείωση τουλάχιστον 26 εμπορικών ιχθυαποθεμάτων του Εύξεινου Πόντου, συμπεριλαμβανομένου του γαύρου και του σκουμπριού. Μπορούν, επίσης, να βλάψουν τις υποδομές, να παρεμποδίσουν τη μεταφορά ή να μειώσουν τη διαθεσιμότητα νερού, όταν εμποδίζουν τις πλωτές οδούς ή φράζουν τους βιομηχανικούς αγωγούς υδάτων.

Κίνδυνος για την ανθρώπιμη υγεία:

Τα χωροκατακτητικά ξένα είδη μπορούν επίσης να αποτελέσουν μείζον πρόβλημα για την ανθρώπινη υγεία, προκαλώντας σοβαρές αλλεργίες και δερματικά προβλήματα και λειτουργώντας ως φορείς επικίνδυνων παθογόνων παραγόντων και νόσων (π.χ. μετάδοση νόσων στα ζώα και στον άνθρωπο από τους νυκτερευτές).

Στο πλαίσιο αυτό, η προληπτική δράση που αποτελεί αντικείμενο των σημερινών αποφάσεων παραπομπής στο Δικαστήριο της ΕΕ αποτελεί σημαντική επένδυση, δεδομένου ότι η πρόληψη της εισαγωγής χωροκατακτητικών ειδών είναι πολύ πιο αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή απ’ ό,τι η αντιμετώπιση και ο μετριασμός των ζημιών αφού τα είδη αυτά εξαπλωθούν.

Πρόληψη της βλάβης που προκαλείται στην ευρωπαική βιοποικιλότητα:

H προληπτική δράση που αποτελεί αντικείμενο των σημερινών αποφάσεων παραπομπής στο Δικαστήριο της ΕΕ αποτελεί σημαντική επένδυση, δεδομένου ότι η πρόληψη της εισαγωγής χωροκατακτητικών ειδών είναι πολύ πιο αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή απ’ ό,τι η αντιμετώπιση και ο μετριασμός των ζημιών αφού τα είδη αυτά εξαπλωθούν. Η αντιμετώπισή τους, αποτελεί σημαντική πτυχή του στόχου της ΕΕ να σταματήσει την απώλεια βιοποικιλότητας, όπως διατυπώνεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στην ευρωπαϊκή στρατηγική για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030.

Ο κανονισμός για τα χωροκατακτητικά ξένα είδη τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2015 και επικεντρώνεται σε είδη που χαρακτηρίζονται ως «ενωσιακού ενδιαφέροντος». Ο σχετικός κατάλογος περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή 88 είδη ( φυτά όπως ο υδροϋάκινθος και ζώα όπως η ασιατική σφήκα ή ο νυκτερευτής), για τα οποία απαιτείται η ανάληψη δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο κανονισμός, λοιπόν, υποχρεώνει τα κράτη μέλη να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για να αποτρέψουν την εκούσια ή ακούσια εισαγωγή των εν λόγω ειδών στην ΕΕ, να τα εντοπίσουν και να λάβουν μέτρα ταχείας εξάλειψης σε πρώιμο στάδιο της εισβολής ή, αν τα είδη έχουν ήδη εξαπλωθεί ευρέως, να λάβουν μέτρα για την εξάλειψη, τον έλεγχο ή την πρόληψη της περαιτέρω εξάπλωσής τους.

Τα έξι κράτη μέλη δεν εκπόνησαν, δεν εφάρμοσαν και δεν κοινοποίησαν στην Επιτροπή σχέδιο δράσης (ή δέσμη σχεδίων δράσης) για την αντιμετώπιση των σημαντικότερων διαδρομών εισαγωγής και εξάπλωσης αυτών των χωροκατακτητικών ξένων ειδών. Επιπλέον, Βουλγαρία και  Ελλάδα δεν έχουν ακόμη θεσπίσει σύστημα επιτήρησης των χωροκατακτητικών ξένων ειδών ενωσιακού ενδιαφέροντος, ούτε το έχουν συμπεριλάβει στο υφιστάμενο σύστημά τους, παρόλο που όφειλαν να το κάνουν μέχρι τον Ιανουάριο του 2018. Επίσης, η Ελλάδα δεν διαθέτει τις δομές για τη διενέργεια των επίσημων ελέγχων που απαιτούνται για την πρόληψη της εκούσιας εισαγωγής χωροκατακτητικών ξένων ειδών.

Συνεπώς, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι προσπάθειες που έχουν καταβάλει μέχρι σήμερα οι αρχές των έξι κρατών μελών δεν ήταν ικανοποιητικές ούτε επαρκείς και, επομένως, τα παραπέμπει στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η θέση της Ελλάδας:

Σύμφωνα με σχετικό ρεπορτάζ του ΕΡΤ news, στην Ελλάδα, έχουν καταγραφεί 126 ξενικά είδη τα οποία εγκαταστάθηκαν και εκτοπίζουν ντόπια είδη. Το 63% των ειδών αυτών είναι στην κατηγορία υψηλού κινδύνου, ενώ πολλά τέτοια είδη έχουν εισχωρήσει στις περιοχές NATURA 2000. Ο λόγος της επικίνδυνης αυτής εισβολής τέτοιων ειδών είναι, σαφώς, η ,η εφαρμογήμέτρων στις πύλες εισόδου.

Η Ελλάδα, λοιπόν, μέσα στους επόμενους 6 μήνες θα έχει καταθέσει τις σχετικές προτάσεις στην Ευρωπαική Επιτροπή και θα ξεκιμήσει ελέγχους στις πύλες εισόδου. Για παράδειγμα, έλέγχοι θα διεξάγονται όπου πωλούνται κατοικίδια ζώα και τα τελωνεία θα κληθούν να εντείνουν τους ελέγχους για πιθανές παράνομες εισαγωγές ειδών. Παράλληλα θα πραγματοποιηθούν ενημερωτικές καμπάνιες προς το σύνολο των πολιτών.

Δυστυχώς, πολλά από αυτά τα είδη, βρίσκονται στην Ελλάδα εδώ και χρόνια και οι πλυθησμοί τους είναι δύσκολο να εκριζωθούν.  Είδη όπως ο γερμανός,το λεοντόψαρο και το μπλε καβούρι, ανταγωνίζονται τα αυτόχθονα είδη για χώρο και τροφή, μειώνοντας έτσι τον πλυθυσμό τους. 

Ένας από τους τρόπους που προτείνονται για να ελεχθεί ο πλυθησμός τους, είναι και η ένταξή συγκεκριμένων τέτοιων ειδών, όπως αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω, στην διατροφή μας. Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των καταναλωτών και η επιλογή νέων ειδών, είναι ίσως δύσκολη, λόγω του ότι δεν γνωρίζουν τα είδη αυτά, δεν παύει όμως να αποτελεί σημαντικό μέσο για την ανάκαψη των ντόπιων θαλάσσιων ειδών.