Συνέντευξη με το Γενικό Διευθυντή της Green Dot

Παρπούνας: «Σχεδιάζουμε για την κοινωνία χωρίς την κοινωνία»

Ο Γενικός Διευθυντής της «Green Dot» Κύπρου Κυριάκος Παρπούνας δεν μασάει τα λόγια του. Λέει ότι στην Κύπρο έχουμε δρόμο να διανύσουμε ώστε η θεωρητική «πράσινη συνείδηση» να γίνει πράξη. Παρατηρεί όμως ότι εδώ υπεισέρχεται και ο ρόλος των θεσμών. «Μια κοινωνία αλλάζει συνήθειες αν όλοι οι σχετικοί θεσμοί δρουν και την σπρώχνουν προς την ίδια κατεύθυνση με κίνητρα, κανονισμούς, αλλά και με αστυνόμευση στην εφαρμογή των Νόμων». Για τον ίδιο η διαχείριση των αποβλήτων είναι το μείζον περιβαλλοντικό θέμα που αντιμετωπίζει ο τόπος σήμερα. Την ίδια ώρα που οι στρατηγικές για τις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων που προωθούνται αντιμετωπίζουν το θέμα καθαρά ως ένα θέμα πολιτικής μηχανικής και όχι ως ένα θέμα που απαιτεί κοινωνική αλλαγή. «Σχεδιάζουμε για την κοινωνία χωρίς την κοινωνία», τονίζει, «την οποία αφήνουμε να παράγει απόβλητα χωρίς προβληματισμό, τα οποία τρέχουμε μετά με ψηλό κόστος να διαχειριστούμε».

Συνέντευξη στον Παύλο Νεοφύτου

κ. Παρπούνα, πείτε μας δυο λόγια για την Green Dot Κύπρου και το ρόλο της.

Η Green Dot Κύπρου είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ο οποίος ιδρύθηκε από το Κ.Ε.Β.Ε. και αριθμό μεγάλων επιχειρήσεων για να οργανώσει το πρώτο συλλογικό σύστημα διαχείρισης συσκευασιών και αποβλήτων συσκευασιών στην Κύπρο. Το Σύστημα αδειοδοτήθηκε την 1^η Αυγούστου 2006, αποτελεί το μόνο τέτοιο Σύστημα στην Κύπρο και εκπροσωπεί περίπου 900 εταιρείες. Η ανάγκη για τέτοιους οργανισμούς προκύπτει από τον Περί Συσκευασιών και Αποβλήτων Συσκευασιών Νόμο του 2002, ο οποίος δημιουργεί την υποχρέωση στις εταιρείες που διαθέτουν συσκευασμένα προϊόντα στην αγορά να ανακτούν και να ανακυκλώνουν τις συσκευασίες τους.

Αποστολή της Green Dot Κύπρου, σε συνεργασία με τις αρμόδιες Κρατικές Αρχές και τις Τοπικές Αρχές, είναι να επιτύχει την κάλυψη των στόχων ανάκτησης και ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα, γυαλί και ξύλο) με τον πιο οικονομικό τρόπο που να είναι συνάμα εύκολος και προσιτός για τον πολίτη.

Πόσο εύκολη ήταν η συμμόρφωση των επιχειρήσεων που έχουν υποχρέωση διαχείρισης των συσκευασιών τους;

Για τις επιχειρήσεις του τόπου, αυτή ήταν μια εντελώς νέα υποχρέωση και χρειάστηκε χρόνος για να αντιληφθούν την ουσία της, αλλά και τον τρόπο που θα μπορούσαν να αναλάβουν αυτή την υποχρέωση. Ξεκινήσαμε το 2004 με 30 επιχειρήσεις και σήμερα εκπροσωπούμε 900 επιχειρήσεις από όλους τους κλάδους δραστηριότητας. Όλα τα μεγάλα ονόματα εταιρειών που εμπορεύονται συσκευασμένα προϊόντα είναι ήδη εγγεγραμμένα στο Σύστημα. Την ίδια ώρα υπάρχουν και αρκετές εταιρείες που είναι υπόχρεες αλλά δεν έχουν αναλάβει αυτή τους την υποχρέωση και αυτές θα πρέπει να βρει τον τρόπο το κράτος να τις πιέσει να νομιμοποιηθούν. Αυτό είναι από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως Οργανισμός.

Με τι άλλο ασχολείται η Green Dot Κύπρου;

Η Green Dot Κύπρου, πέραν από τη διαχείριση του Συστήματος των Συσκευασιών, κλήθηκε από τη βιομηχανία και σχεδίασε και διαχειρίζεται δύο άλλα Συστήματα. Το Σύστημα για τη διαχείριση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών υπό τον οργανισμό WEEE Ηλεκτροκύκλωσης Κύπρου Λτδ και το Σύστημα για τη διαχείριση μπαταριών οικιακού τύπου υπό τον Οργανισμό ΑΦΗΣ Κύπρος Λτδ. Και οι δύο Οργανισμοί είναι μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και είναι αδειοδοτημένοι από το κράτος.

Πώς οργανώθηκε η Green Dot Κύπρου για την επίτευξη των στόχων της;

Η Green Dot Κύπρου συνεργάζεται με τις Τοπικές Αρχές για την οργάνωση των προγραμμάτων ανακύκλωσης και καλύπτει μέχρι σήμερα το 85% του πληθυσμού με οργανωμένα προγράμματα φιλικά προς τον Πολίτη. Παράλληλα προβαίνει σε οργανωμένη ενημέρωση για την ευαισθητοποίηση του κοινού. Τα έργα διαχείρισης των αποβλήτων εκτελούνται από συνεργάτες ιδιώτες διαχειριστές απορριμμάτων. Παράλληλα, η Green Dot Κύπρου ανακτά ποσότητες συσκευασιών από εμπορικά/βιομηχανικά σημεία, οι οποίες συμπληρώνουν τις ποσότητες από τους καταναλωτές, προς επίτευξη των στόχων ανάκτησης και ανακύκλωσης.

Τι έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα;

Σε αυτό το σημείο να παραθέσω έναν πίνακα με τα αποτελέσματα του προγράμματος ανακύκλωσης συσκευασιών από το 2007 μέχρι σήμερα:

Από το 2010 και μετά υπερκαλύπτονται οι στόχοι του Συστήματος και αυτό συνεισφέρει τα μέγιστα στην κάλυψη των εθνικών στόχων ανακύκλωσης. Παράλληλα, μέσω της Ηλεκτροκύκλωσης, που είναι οργανισμός που συνεργάζεται με την Green Dot Κύπρου, το 2013 έχουν ανακυκλωθεί 1500 τόνοι Ηλεκτρικές και Ηλεκτρονικές συσκευές, ενώ μέσω της ΑΦΗΣ που επίσης συνεργάζεται με την Green Dot Κύπρου, έχουν ανακυκλωθεί το 2013, 38 τόνοι οικιακού τύπου μπαταριών.

Το ζήτημα διαχείρισης των σκουπιδιών είναι το μείζον περιβαλλοντικό θέμα της Κύπρου σήμερα;

Ναι, θεωρώ ότι αν κρίνει κάποιος από πλευράς σημασίας για την προστασία του Περιβάλλοντος και από πλευράς επενδύσεων που χρειάζονται για τη βελτίωση της, ή διαχείριση των αποβλήτων είναι το μείζον περιβαλλοντικό θέμα που αντιμετωπίζει η Κύπρος σήμερα.

Γιατί δεν έχει λυθεί μέχρι τώρα;

Δεν έχει λυθεί για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί αντικειμενικά είναι πολλά που έπρεπε να γίνουν σε λίγο χρονικό διάστημα για να καλύψουμε όλο το χαμένο έδαφος και να φτάσουμε σε μια μοντέρνα διαχείριση απορριμμάτων. Ο δεύτερος λόγος όμως έχει να κάνει με τον εξαιρετικά αργό ρυθμό προώθησης των απαιτούμενων δράσεων τόσο σε επίπεδο έργων (hard infrastructure), όσο και σε επίπεδο κοινωνικής αλλαγής (soft infrastructure), κυρίως όσον αφορά τις δράσεις που εμπίπτουν στα καθήκοντα του κράτους. Αρκεί να πούμε ότι η αρχική μας δέσμευση προς την Ε.Ε. ήταν να είναι όλες οι υποδομές ολοκληρωμένες ως το 2006. Είμαστε στο 2013, έχει αλλάξει στην πορεία η νομοθεσία και οι στόχοι ξανά το 2008 και εμείς έχουμε ολοκληρώσει μόνο το 20 – 30% της απαιτούμενης υποδομής που είχαμε δεσμευτεί να είναι έτοιμη το 2006. Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα έργα συγχρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε..

Ψηφίσαμε ευρωπαϊκές οδηγίες χωρίς να λάβουμε πρακτικά μέτρα; Τι χρειάζεται να γίνει συγκεκριμένα;

Η απλή αντιγραφή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών σε Νόμους (όπως κάναμε εμείς στην Κύπρο), σπάνια είναι αρκετή για την επίτευξη των στόχων που καθορίζουν οι Οδηγίες. Αυτό το καταγράφει στις μελέτες της και η ίδια η Ε.Ε.. Θα μιλήσω συγκεκριμένα για την ανακύκλωση και για θεσμικά εργαλεία, οικονομικά και νομικά που κρίνονται απαραίτητα για τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης των απορριμμάτων μας. Αυτά τα εργαλεία είναι:

α. Η επιβολή τελών απόρριψης σε κάθε μορφή τελικής διάθεσης. Δηλαδή αποτρεπτικό τέλος στις χωματερές.

β. Η υποχρεωτική Διαλογή στην Πηγή για τα ανακυκλώσιμα υλικά και τα οργανικά απορρίμματα.

γ. Η εφαρμογή ευέλικτων συστημάτων φορολόγησης των σκυβάλων, υιοθετώντας προγράμματα στη βάση του «Πληρώνω όσο Πετώ». Ο σωστός συνδυασμός αυτών των μέτρων θα δημιουργήσει τα απαραίτητα κίνητρα και αντικίνητρα στον πολίτη για να επιφέρει τη ζητούμενη κοινωνική αλλαγή.

Το «Πληρώνω όσο Πετώ» είναι εμπειρία που δούλεψε στο εξωτερικό;

Το «Πληρώνω όσο Πετώ» έχει αξιοποιηθεί και έχει δουλέψει σε πολύ σημαντικό βαθμό και στην Ευρώπη και στην Αμερική. Είναι ένας πολύ πιο δίκαιος τρόπος φορολόγησης των σκυβάλων που συνδέει τη ρύπανση με το κόστος της αποκατάστασης της, αφού το κάθε νοικοκυριό πληρώνει μόνο για τη ρύπανση που το ίδιο δημιουργεί πετάγοντας ανάμεικτα απορρίμματα που έχουν ψηλό κόστος διαχείρισης. Αντίθετα για τα υλικά που ανακυκλώνει ή κομποστοποιεί ένα νοικοκυριό δεν πληρώνει. Αυτό δημιουργεί μια νέα θεώρηση στο μυαλό του πολίτη αφού βλέπει τη σωστή διαχείριση των απορριμμάτων του να του επιφέρει και όφελος στην τσέπη του και το αντίθετο.

Και η υποχρεωτική Διαλογή στην Πηγή είναι κάτι που θεωρείτε εύκολο να εφαρμοστεί στην Κύπρο;

Κοιτάξετε, η ανακύκλωση σε όλες αυτές τις χώρες που θαυμάζουμε για τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις είναι υποχρεωτική εδώ και αρκετά χρόνια. Ελέγχεται μάλιστα συστηματικά από τις τοπικές αρχές και οι αποκλίσεις τιμωρούνται με πρόστιμα. Πέραν των πρακτικών αυτών παραδειγμάτων που αποδεικνύουν ότι και εφικτό και συνηθισμένο είναι, η ευρωπαϊκή νομοθεσία καθιστά υποχρεωτική την χωριστή συλλογή χαρτιού, γυαλιού, πλαστικού και μετάλλων για τα κράτη μέλη το 2015. Άρα σε κάθε περίπτωση αυτό θα γίνει διά Νόμου το 2015. Αυτό που εμείς λέμε εδώ και μια δεκαετία σχεδόν, είναι ότι ανεξάρτητα από την υποχρέωση μέσα από ευρωπαϊκή Οδηγία, εμείς θα έπρεπε να το είχαμε θεσμοθετήσει εδώ και πολλά χρόνια για να σπρώξουμε την ανακύκλωση και να εκμοντερνίσουμε τη διαχείριση των αποβλήτων στον τόπο μας. 

Πόσο έχει αλλάξει η «πράσινη συνείδηση» του Κύπριου τα τελευταία χρόνια;

Οι Κύπριοι δείχνουν με βάση και τις περιοδικές μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου, ότι έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές ανησυχίες και ότι σε θεωρητικό επίπεδο γνωρίζουν τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν στην προστασία του Περιβάλλοντος. Εκεί που υπάρχει διάσταση με τους περισσότερους από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, είναι η διάθεση για πρακτική δράση από τους Κύπριους για να προστατεύσουν το περιβάλλον, η οποία είναι ακόμη σε χαμηλά επίπεδα. Έχουμε λοιπόν δρόμο ακόμη να διανύσουμε ώστε η θεωρητική «πράσινη συνείδηση» να γίνει πράξη. Εδώ όμως είναι και ο ρόλος των θεσμών. Μια κοινωνία αλλάζει συνήθειες αν όλοι οι σχετικοί θεσμοί δρουν και την σπρώχνουν προς την ίδια κατεύθυνση με κίνητρα, κανονισμούς, αλλά και με αστυνόμευση στην εφαρμογή των Νόμων.

Θεωρείτε ότι έχουν γίνει σημαντικές τροποποιήσεις σε νομοθεσίες για την προστασία του περιβάλλοντος; Αναφέρετε κάποιες.

Το Νομικό πλαίσιο για το Περιβάλλον έχει αλλάξει εξ’ ολοκλήρου μετά την ένταξη μας στην ενωμένη Ευρώπη. Ουσιαστικά με την εναρμόνιση της Νομοθεσίας μας το 2002, έχουμε ένα εντελώς νέο θεσμικό πλαίσιο. Τόσο οι Νόμοι για τα απόβλητα και τη διαχείριση τους, όσο και οι Νόμοι για την ποιότητα του αέρα, του νερού, της προστασίας των βιοτόπων και της βιοποικιλότητας όπως και πολλοί άλλοι, δεν έχουν καμία σχέση με το παρελθόν. Εκείνο που πάσχει στην Κύπρο είναι η εφαρμογή των Νόμων. Δεν έχουμε δομές για την προώθηση της επιβολής και του ελέγχου της εφαρμογής των Νόμων.

Ποια θεωρείτε την πιο σημαντική παράμετρο που λείπει στον τρόπο που προωθούνται οι περιβαλλοντικές πολιτικές για τα απόβλητα;

Στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας για την διαχείριση των αποβλήτων, βρίσκεται ο Πολίτης και η κοινωνία. Βρίσκεται η προσπάθεια εκπαίδευσης του και η δημιουργία ενός πιο υπεύθυνου πολίτη που σκέφτεται και το κοινό καλό έστω και αν αυτό απαιτεί να δράσει διαφορετικά από ότι είχε συνηθίσει. Προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύουν και οι Νόμοι και οι Κανονισμοί που εκδίδει η Ε.Ε.. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια βλέπουμε όλο και πιο έντονα τις νομοθεσίες να επικεντρώνονται στην πρόληψη κυρίως του προβλήματος με παρεμβάσεις που οδηγούν στη μείωση της παραγωγής των αποβλήτων ή την παραγωγή πιο φιλικών προς το περιβάλλον τουλάχιστον αποβλήτων. Αν δει όμως κάποιος τις στρατηγικές για τις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων που προωθούνται στην Κύπρο, θα αντιληφθεί ότι βασίζονται σε μια θεώρηση επίλυσης του προβλήματος των αποβλήτων, καθαρά ως ένα θέμα πολιτικής μηχανικής και όχι ως ένα θέμα που απαιτεί κοινωνική αλλαγή. Επικεντρώνεται στο θέμα της δημιουργίας σκληρών υποδομών (hard infrastructure) (εργοστασίων μεγάλων διαστάσεων) και σχεδόν καθόλου στη δημιουργία soft infrastructure μέσα στην κοινωνία. Η επιλογή αυτή, εκτός από αντίθετη με τις υπάρχουσες ευρωπαϊκές νομοθεσίας και πρακτικές, εμπεριέχει και το στοιχείο του ψηλού κόστους για την τοπική κοινωνία. Αφήνοντας την κοινωνία εκτός του σχεδιασμού, σχεδιάζουμε για την κοινωνία χωρίς την κοινωνία, την οποία αφήνουμε να παράγει απόβλητα χωρίς προβληματισμό τα οποία τρέχουμε μετά με ψηλό κόστος να διαχειριστούμε. Αγνοούμε έτσι τη βασική αρχή ότι το πιο εύκολο απόβλητο να διαχειριστούμε είναι αυτό που δεν γίνεται απόβλητο. Και αυτό το επιτυγχάνουμε μόνο με μία συνειδητοποιημένη κοινωνία που καταναλώνει με μέτρο, αγοράζει έξυπνα και επαναχρησιμοποιεί όπου μπορεί τα προϊόντα που προμηθεύεται.